Domotica: Middel of Doel?

 Waarom Domotica?

Op dit moment is mijn huis voor het grootste gedeelte voorzien van Domotica: de verlichting, verwarming en AV-installatie zijn volledig op afstand en automatisch te bedienen. Als er mensen in mijn huis komen, variëren de reacties van bewondering (Wauw!) tot amusement (leuk speelgoed). Voor mij is domotica meer dan alleen een gecompliceerde technische oplossing, maar een antwoord op een vraag die ik al sinds mijn kindertijd aan mezelf stel: Waarom zit de wereld niet wat slimmer in elkaar?

Neem als voorbeeld een lichtknopje: waar dat ding ook geplaatst is, er komt altijd een moment dat je op plek A licht nodig hebt, en je naar plek B moet lopen om dat licht te krijgen. Nu zorgt dat lopen er misschien voor dat je wat noodzakelijke beweging krijgt, maar hoe zit dat met het lichtknopje van de WC, of van de badkamer? Is dat niet een onnodige bron van bacteriën? En hoe vaak vergeet je niet het licht van de WC uit te doen, of in de keuken, of in de slaapkamer? En wie heeft eigenlijk ooit bepaald dat lichtknopjes überhaupt nodig zijn? In het verleden staken we een kaars of een lantaarn aan als we licht nodig hadden, of we draaiden een gaskraantje open.

Voor mij is het ultieme doel van Domotica het 'gebruikersvriendelijker' maken van je huis, zodat je je welkom voelt als je thuiskomt, je huis zich aanpast aan wat jij wil qua sfeer en comfort, en dat op de meest zuinige en efficiënte manier. Een 'slim' huis, wat alle technologie die het bevat aanpast aan jouw wensen, in plaats van jou een slaaf te maken van diezelfde technologie.

Bediening van verlichting en verwarming

Stelling 1: de plaatsing van een lichtpunt en de bediening er van is altijd een compromis

In veel nieuwbouwhuizen wordt er op een gegeven moment, wel of niet in samenspraak met de bewoner, een beslissing genomen over de plaatsing van de lichtpunten en schakelaars, en ik heb voorbeelden gezien waarbij er dan een hele batterij aan schakelaars naast elkaar wordt neergezet:

Voor mij is er dan al een grens bereikt: hoe weet je welke schakelaar waarvoor dient? En wat als je nu net een mooi kastje hebt gekocht wat mooi staat op die plek?

In een ideale situatie zou de plek van een schakelaar gebaseerd zijn op de behoefte van de gebruiker: misschien op meerdere plekken een (druk)schakelaar, misschien geen schakelaar (omdat het licht automatisch wordt geregeld), misschien een losse schakelaar op een tafel? In ieder geval flexibel, aanpasbaar aan veranderende woonomstandigheden, en gebruikersvriendelijk en intuïtief (bijvoorbeeld een enkele schakelaar of dimmer voor de hele kamer).

Een verdere consequentie van dit ideaal zou zijn dat er andere installatievoorschriften moeten komen voor de elektriciteit in Nederlandse huizen: geen aparte lichtpunten en schakelaars meer, maar gewoon alle geschakelde punten naar een centraal punt laten voeren, zodat daar middels relais het schakelen centraal kan worden gedaan, plus schakelbekabeling (bijvoorbeeld UTP) naar eventuele vaste schakelpunten als dat nodig is. Zie voor een verdere uitwerking hiervan de site 'https://www.superhouse.tv/'.

Stelling 2: lichtschakelaars zijn het grootste deel van de tijd onnodig

Op veel kantoren bestaat het probleem dat het aan- en uitschakelen van het licht iets is wat je niet aan je werknemers wil overlaten. Immers, hoe weet iemand als hij een kantoor verlaat (of een deel van een kantoortuin) of er nog mensen aanwezig zijn of even later terugkomen? Het resultaat is meestal dat het licht onnodig lang aan blijft staan, of bijvoorbeeld automatische wordt ingeschakeld in de morgen, en 's avonds weer automatisch wordt uitgeschakeld. Wat meer milieubewuste bedrijven laten bewegingsmelders plaatsen, die met een lange vertraging het licht regelen.

Ook in huis zijn er plaatsen waar je eigenlijk niet zit te wachten op een lichtschakelaar: WC, badkamer, keuken… Je hebt licht nodig, maar je wilt er eigenlijk niet zoveel aan doen, en het is ook meestal een kwestie van functioneel licht: gewoon aan/uit is voldoende. Dus het zou veel logischer zijn als er een manier was om automatisch te detecteren of er licht nodig is: een combinatie van een bewegingsmelder en een lichtmeter die kan bepalen of het licht ingeschakeld moet worden.

Stelling 3: handmatige bediening van verwarming (en koeling) is inefficiënt

Ik heb veel plus- en minpunten gehoord van thermostaten: zowel de simpele, enkelvoudige, als de klokthermostaten en de zogenaamde 'slimme' thermostaten. Er is overal wel wat voor te zeggen, maar er is een andere vraag die je zou kunnen stellen: waarom? Is het nodig om zo gericht met de verwarming om te gaan? Elk systeem heeft zijn eigen (on)handigheden:

• Enkelvoudige thermostaat: moet worden aangezet als je warmte nodig hebt, maar het duurt vervolgens een tijd voor je resultaat hebt. Voor je weggaat, moet je er aan denken om de thermostaat weer terug te draaien, en dan ook nog naar de juiste temperatuur.
• Klokthermostaat: hoeveel mensen hebben een zodanig vast ritme dat dit per week is vast te leggen? En hoe onhandig is het als je op vakantie gaat en het programma tijdelijk uitgezet moet worden? Hoe mooi de thermostaat ook is, het is nooit direct te begrijpen voor iemand anders.
• Slimme Thermostaat: hoeveel aannames doet het algoritme dat zich aanpast aan jouw aanwezigheid? Hoeveel energie wordt er verspild als je een keer niet volgens je normale ritme thuiskomt? En wat doe je als er iemand thuis is die nog niet bekend is in je 'slimme' thermostaat? In dat geval is je hele dure 'smart' apparaat net zo slim (of dom) als een enkelvoudige thermostaat.

Hoe dan ook, een losse thermostaat, die niet is geïntegreerd in je huis, zal nooit efficiënt kunnen werken, simpelweg omdat er teveel aannames worden gedaan. 

Daarnaast zijn de meeste huizen in Nederland verwarmd door Centrale Verwarming, met een enkele plek waar de temperatuur wordt gemeten. Er zijn legio situaties waar dit niet voldoende is, bijvoorbeeld als je alleen thuis bent en je zit op je studeerkamer: wordt dan de huiskamer op de juiste temperatuur gebracht, en mag de studeerkamer daarvan profiteren zolang er warm water wordt rondgepompt? Op een gegeven moment is je huiskamer op de juiste temperatuur, en stopt de pomp, terwijl het misschien op je studeerkamer nog lang niet warm is.

De ideale situatie is wanneer de verwarming gekoppeld is aan je behoefte: bijvoorbeeld in de kamer waar jij op dat moment bent, als je aanwezigheid is gedetecteerd, en de temperatuur te laag is.

Merken apparatuur

Stelling 4: de keuze voor een bepaald merk domotica apparatuur maakt je huis kwetsbaar

Er zijn inmiddels veel mooie apparaten en systemen op de markt gekomen om je huis 'slimmer' te maken. Bestaande en nieuwe leveranciers sparen kosten nog moeite om de consument te overtuigen van het nut van 'smart' verlichting, verwarming, schakelaars en alarmsystemen. Zelfs je huishoudelijke apparaten kunnen tegenwoordig in een 'smart' variant worden aangeschaft, zodat je automatisch je kopje koffie of je ovengerecht kunt bereiden.

Het gevaar zit er echter in, dat al deze systemen hun eigen 'wereld' creëren: in het ene geval wordt er gebruik gemaakt van een 'cloud-based' integratie, in het andere geval een app op je smartphone of tablet, vaak ook een combinatie van beiden.

Het enige wat hiermee bereikt wordt, is een veelheid van systemen, apps en bedieningsmogelijkheden, die elk hun eigen levenscyclus hebben: bij gevestigde fabrikanten is deze wat bestendiger dan bij veel goedkope Chinese merken: in het ergste geval is je handige apparaat na een paar jaar niet meer te gebruiken, omdat de online dienst of de app niet meer wordt ondersteund.

Daarnaast is er het gevaar van de online diensten: je gegevens, waaronder je locatie en je persoonsgegevens, worden opgeslagen op de server van een ander bedrijf, die hopelijk onder de juiste privacy wetgeving valt. Maar wat gebeurt er als dit bedrijf ophoudt te bestaan? Als zelfs gerenommeerde bedrijven soms prooi vallen aan datalekken, hoe is het dan als deze gegevens op straat liggen (soms letterlijk).

Hoe dan ook, bij gebruik van verschillende merken apparatuur met de bijbehorende apps en diensten is de besturing van je huis overgeleverd aan een wirwar aan apps, diensten en bedrijven. 

Ideaal zou zijn: een systeem wat niet gebonden is aan een bepaald merk apparatuur, maar wat wel verschillende protocollen kan besturen, en op die manier alles kan integreren.

'Daar is een app voor' - Over de bediening van je domotica

Laten we het eens hebben over de huidige trend om voor alles een app op je telefoon te hebben. Op het moment dat je bijvoorbeeld 2 verschillende soorten 'smart' lampen hebt, en een draadloos audio apparaat, plus een slimme oven, heb je zomaar 4 verschillende apps om alles te bedienen. En is dat ook een pluspunt? Is het handiger om als je je verlichting wilt regelen een app te hebben die lamp A instelt, in plaats van een dimmer op de muur? En hoe ga je dit allemaal regelen als je weggaat, en alle lampen uit wilt doen, en eigenijk ook nog de verwarming, de stereo en het koffiezetapparaat?

Stelling 5: bediening van je domotica via een app heeft alleen zin als alles is geïntegreerd

Hoe leuk en goed sommige apps van de diverse merken domotica ook in elkaar zitten, er komt een moment dat je meer wil dan alleen de mogelijkheden die de app biedt: je wilt in een oogopslag zien wat de status is van je hele huis, je wilt dat alles uitgaat als je het huis verlaat, je wilt dat de lichten aan gaan als het donker is, je wilt weten wat er gebeurt als er beweging is in je huis als jij niet thuis bent. En aangezien er geen enkel merk is die een app gaat bouwen die optimaal werkt met apparatuur van de concurrent, zul je dit dus nooit kunnen doen met een niet-geïntegreerde app van een bepaald merk. 

Conclusie: Open Source Domotica is de enige juiste manier

Omdat je als particulier nu eenmaal niet de middelen hebt om leveranciers te kiezen die je garanties bieden wat betreft beschikbaarheid en integratie met andere systemen, is de enige manier waarop je wel je systeem voor langere tijd bruikbaar kunt houden, het gebruik van 'Open Source' technologieën en software. Zo zijn bijvoorbeeld de volgende protocollen goed bruikbaar voor de losse componenten:

• Zigbee
• Z-Wave
• Bluetooth
• Wi-Fi
• MQTT

Daarnaast kun je veel gebruik maken van bestaande goed gedocumenteerde oplossingen zoals Arduino, Raspberry Pi met Linux, ESP8266/ESP32, Tasmota, waar legio voorbeelden van te vinden zijn op internet.

Over de keus voor het centrale domotica systeem heb ik op een andere pagina geschreven, maar er zijn natuurlijk legio andere oplossingen, van volledige zelfbouw tot systemen met mooie grafische instelschermen.